خداوند متعال در سوره‌ مومنون و برخی آیات دیگر، پرهیز از «لغو» را از ویژگی‌های مومن برشمرده و همگان را از «لهو و لعب»، پرهیز داده است . در سوره مومنون، پس از بیان چند ویژگی مومن می‌فرماید:

«الَّذِینَ هُمْ فِی صَلَاتِهِمْ خَاشِعُونَ * وَالَّذِینَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ» (المۆمنون، ۲ و ۳)

ترجمه: آنان که در نمازشان خاشع‏اند * و آنان که از بیهوده رویگردانند.

الف – لهو کار بیهوده‌ای است که موجب غفلت انسان شود و لعب نیز شوخی و لذت بیهوده‌ای است که موجب غفلت، ضرر و خسران آدمی گردد.

ب – خداوند متعال در قرآن کریم فرمود (و به حکم عقل نیز اثبات می‌شود) که ما جهان و شما را بازیچه نیافریدیم و اگر می‌خواستیم بازیچه باشد، خودمان این کار را می‌کردیم. لذا معنا ندارد که انسان در یک حرکت جدی و سیر نزولی و صعودی، که هر غفلتی ممکن است به قیمت خسران و هلاکت او تمام شود، به کار بیهوده‌ای سرگرم شود که موجب غفلت او می‌گردد.

ج  – از این رو در اسلام هر حرکتی، هر گفتاری و هر رفتاری هدفدار و موثر است، حال یا هدف متعالی است و انسان را به تعالی می‌برد و یا دون است و موجب هبوط و سقوط می‌گردد. به تعبیر دیگر یا مفید است و یا مضر.

پس در اسلام، ساده‌ترین و عادی‌ترین رفتارها، چون غذا خوردن، لباس پوشیدن، خوابیدن و … نیز هدفدار و موثر در ساختار شخصیتی است و نتایج و عواقب مثبت یا منفی خود را دارد.

 د – مطلق «تفریح» نه تنها مصداق «لهو و لعب» نیست، بلکه لازمه‌ سلامتی جسمی، روانی و روحی می‌باشد. لذا در آموزه‌های اسلامی که دین فطرت و عقل است، بسیار مورد توجه و تأکید قرار گرفته است.

ه – پس از آن که دانستیم «تفریح» اصلاً مصداق «لهو و لعب» نمی‌باشد، باید دقت کنیم که «تفریح» نیز انواع و اقسام دارد، مثل غذا خوردن که حلال و حرام دارد و یا هر کار دیگری.

در قرآن کریم به انواع و اقسام تفریحاتی که موجب فرحناکی انسان می‌‌گردد اشاره شده است.

۱ – فرحناکی حزبی در دین و سیاست:

در یک جا به لحاظ دین و سیاست می‌فرماید: هر حزبی (گروهی) به آن چه که در دست دارد، فرحناک است و آنها را تقبیح می‌کند که با حزب‌بازی، دین را تکه تکه و مردم را گروه گروه کرده‌ و بین‌شان تفرقه ایجاد کرده‌اند و تازه خوشحال هم هستند:

«مِنَ الَّذِینَ فَرَّقُوا دِینَهُمْ وَکَانُوا شِیَعًا کُلُّ حِزْبٍ بِمَا لَدَیْهِمْ فَرِحُونَ» (الرّوم، ۳۲)

ترجمه: از آن کسانى که دین خود را پراکنده ساختند و گروه گروه شدند و هر گروهى به آنچه در نزد خود دارند خرسندند.

۲ – هم چنین می‌فرماید برخی به پول و ثروت فرحناک می‌شوند – برخی دیگر به ضرر رسیدن به اسلام و مسلمین فرحناک می‌شوند و اساساً تفریح‌شان همین است – متقابلاً برخی دیگر به موفقیت، رشد و پیروزی اسلام و مسلمین فرحناک می‌شوند «… وَیَوْمَئِذٍ یَفْرَحُ الْمُومِنُونَ * بِنَصْرِ اللَّهِ یَنصُرُ مَن یَشَاءُ …»، برخی دیگر به فضیلت شهادت فرحناک می‌شوند و … .

 پس، تفریح نیز حق و باطل دارد، سالم و ناسالم دارد، مفید و مضر دارد و هر کدام نتایج و عواقب دنیوی و اخروی خود را در پی‌دارد:

«ذَلِکُم بِمَا کُنتُمْ تَفْرَحُونَ فِی الْأَرْضِ بِغَیْرِ الْحَقِّ وَبِمَا کُنتُمْ تَمْرَحُونَ» (غافر، ۷۵)

ترجمه: این [عقوبت] به سبب آن است که در زمین به ناروا شادى و سرمستى مى‏کردید و بدان سبب است که [سخت به خود] مى‏نازیدید.

و – تفریح سالم، هر چه که باشد، خوب، مفید، لازم و ضروری است. اما تفریح سالم چیست یا مصداقش کدام است را نمی‌شود به صورت محدود تعیین نمود. برای هر کسی کاری یا حالتی تفریح است. حتی کار می‌تواند تفریح باشد، چنان چه فرمود «کار، تفریح مرد است». خوردن، خوابیدن و جماع با همسر نیز می‌تواند برای تفریح باشد. بازی کردن، مزاح کردن، ورزش، گردش، دور هم جمع شدن و سایر تفریحاتی که حرام نباشد و یا اگر حلال است، سبب غفلت نگردد نیز می‌تواند از مصادیق تفریح سالم قلمداد گردد.

تفریح و شوخی در روایات

۱- یونس شیبانی از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده است که آن حضرت پرسید چگونه است شوخی و مزاح کردن شما با دیگران؟ گفتم اندک است. حضرت با لحنی عتاب آمیز فرمود چرا با دیگران مزاح و شوخی ندارید، شوخی و مزاح بخشی از خوشرفتاری و حسن خلق است. و در ادامه این حدیث حضرت فرمودند: پیامبر (صلی الله علیه و آله) هم با افراد شوخی می‌کرد و می‌خواست که آنها را شادمان کند. (وسائل الشیعه، ج ۱۲، ص ۱۱۴)

۲-حضرت علی (علیه السلام)  به فرزندش می فرماید: «فرد با ایمان کسی است که این سه وقت را در زندگی خود قرار داده باشد، بخشی از آن را به معنویات بپردازد و با پروردگارش مناجات کند، قسمتی در فکر معاش و امورات دنیا می گذرد و قسمتی را به این تخصیص می‌دهد که از لذت‌های حلال و مشروع بهر‌مند شود.» (میزان الحکمه، ج ۱۰، ص ۳۷۶)

۳- ایشان در حدیث دیگری می‌فرمایند که این بخش تفریح خود کمک برای بخش‌های دیگر است و امام باقر علیه‌السلام در حدیث مشابهی می‌فرمایند: آن کسی که این بخش آخر (تفریح) را ندارد، مابقی را نیز نخواهد داشت.

باید توجه داشته باشیم که اسلام عزیز برای هر چیزی حد و حدودی تعیین کرده است همانطور برای شادی و تفریح ارزش قائل است برای آن حد می گذارد ، و این تفریح را مقید به این می کند که کاری از امور اخروی بر جا نماند یا این تفریحات به هر قیمتی نباشد.

مثلا هستند کسانی که برای لحظه ای تفریح حاضرند جان خود را فدا کنند و پر ریسک ترین تفریحات را انتخاب می کنند، یا مثلا تفریحات پر هزینه را انتخاب می کنند به صورتی هزینه یک تفریح یک ساعته وی معدل خرج یک ماهه خانواده ای بی بضاعت می شود.

باید به یاد داشته باشیم آنچه به ما حالت خوشی و آرامش می دهد رسیدن به جسم و راضی کردن آن نیست، بلکه این جان و روح است که تنفس می طلبد هوایی تازه می طلبد گاه گرفتن دست انسانی دیگر به ما حسی می دهد که مسافرت دور دنیا نمی دهد، برای بسیاری از ما اتفاق افتاده است لحظاتی که حس می کنیم از ناکجای این عالم هستی سرمی فرح بخش و جان فزا به جسم و روح ما تزریق شده است چنان حال خوشی به ما دست می دهد که حاضر نیستیم با دنیا و ما فیها عوضش کنیم.

این ها اثرات وضعی کارهای خیری است که گاهی توفیق دست می دهد و انجام می دهیم.

بر عکس این حالت هم بسیار رخ می دهد بعد از ساعت ها تفریح کردن ها و خرید کردن ها و بهره گرفتن از انواع و اقسام ورزش ها و خوراکی ها ، حس می کنیم به جز خستگی چیزی عایدمان نشده است و همچنان درگیر هستیم ، این ها به خاطر این است که ما کار مفیدی که روح را خوش بیاید انجام نداده ایم و عمر به هدر داده ایم تا جسم بیاساید به همین خاطر به آرامش نمی رسیم این قبیل امور لذت موقت دارد ، باید بگردیم و تفریحاتی پیدا کنیم که لذتش دائم باشد، تنها در آن صورت است که جانی دوباره می گیریم برای استفاده هر چه بهتر و بیشتر از عمر با ارزشمان.

امام صادق علیه‏السلام – درباره کسى که براى سرگرمى دنبال شکار مى‏رود -:

مۆمن، فرصت چنین کارهایى را ندارد. آخرت جویى او را از سرگرمى باز داشته است – تا آن جا که فرمود: – مۆمن به هیچ یک از این کارها نمى‏رسد، او را چه به سرگرمى‏ها ؟ کارهاى لهو و سرگرم کننده، سختدلى و نفاق بر جاى مى‏گذارد . (مستدرک الوسائل : ۱۳ / ۲۱۶ / ۱۵۱۶۳ منتخب میزان الحکمه: ۵۰۴)

نکته:

چرا به ما القا کرده‌اند که تفریح یعنی: خواندن، رقصیدن و لذت‌های حرام؟!

منبع: تبیان