وَ مَا أَصَابَکُم مِّن مُّصِیبَهٍ فَبِمَا کَسَبَتْ أَیْدِیکُمْ وَ یَعْفُواْ عَن کَثِیرٍ

و هر مصیبتى به شما رسد بخاطر اعمالى است که انجام داده ‏اید، و

خداوند بسیارى را نیز عفو می کند.(شوری/۳۰)

یکى درد و یکى درمان پسندد

یکی وصل و یکى هجران پسندد

من از درمان و درد و وصل و هجران 

پسندم آنچه را جانان پسندد 

نکات:

۱ ـ این آیه، به خوبى نشان مى دهد، مصائبى که دامنگیر انسان مى شود یک نوع مجازات الهى و هشدار است (هر چند استثنائاتى هم دارد،که خواهیم گفت)

جالب این که، در حدیثى از امیرمؤمنان على(ع) مى خوانیم: که پیامبر گرامى خدا(ص) فرمود: این آیه (وَ ما أَصابَکُمْ مِنْ مُصِیْبَه…) بهترین آیه در قرآن مجید است، اى على! هر خراشى که از چوبى بر تن انسان وارد مى شود، و هر لغزش قدمى، بر اثر گناهى است که از او سر زده، و آنچه خداوند در دنیا، عفو مى کند گرامى تر از آن است که (در قیامت) در آن تجدید نظر فرماید، و آنچه را که در این دنیا عقوبت فرموده، عادل تر از آن است که در آخرت بار دیگر کیفر دهد!.(مجمع البیان، ج ۹، ص ۴۷)و به این ترتیب ،این گونه مصائب، علاوه بر این که بار انسان را سبک مى کند، او را نسبت به آینده، کنترل خواهد نمود.

۲ ـ گر چه ظاهر آیه عام است و همه مصائب را در بر مى گیرد، ولى مطابق معمول، در عمومات استثناهائى وجود دارد، مانند مصائب و مشکلاتى که دامنگیر انبیاء و ائمه معصومین(علیهم السلام) مى شد، که براى ترفیع مقام یا آزمایش آنها بود.و همچنین، مصائبى که گریبان غیر معصومین را مى گیرد و جنبه آزمون دارد.و یا مصائبى که بر اثر ندانم کارى ها و عدم دقت و مشورت و سهل انگارى، در امور حاصل مى شود، که اثر تکوینى اعمال خود انسان است.و به تعبیر دیگر، جمع میان آیات مختلف قرآن، و روایات ایجاب مى کند که  عموم این آیه در مواردى تخصیص پیدا کند. مصائب و گرفتارى هاى سخت، فلسفه هاى مختلفى دارد،از جمله:شکوفائى استعدادها تحت فشار مصائب، هشدار نسبت به آینده، آزمون الهى، بیدارى از غرور و غفلت، و کفاره گناه و…اما از آنجا که بیشتر افراد آن جنبه کیفرى و کفاره اى دارد، آیه فوق آن را به صورت عموم مطرح ساخته است.

و لذا در حدیثى مى خوانیم: هنگامى که، امام على بن الحسین(ع) وارد بر «یزید» شد، «یزید» نگاهى به او کرد گفت: «یا عَلِىُّ! ما أَصابَکُمْ مِنْ مُصِیْبَه فَبِما کَسَبَتْ أَیْدِیْکُمْ»! (اشاره به این که حوادث کربلاء نتیجه اعمال خود شما بود).ولى امام على بن الحسین(ع) فوراً در پاسخ فرمود: چنین نیست، این آیه در مورد ما نازل نشده، آنچه درباره ما نازل شده، آیه دیگرى است که مى گوید: «هر مصیبتى در زمین یا در جسم و جان شما روى دهد پیش از آفرینش شما در کتاب (لوح محفوظ) بوده، و آگاهى بر این امر بر خداوند آسان است، این براى آن است که شما به خاطر آنچه از دست مى دهید غمگین نشوید، و به خاطر آنچه در دست دارید زیاد خوشحال نباشید» (هدف از این مصائب عدم دلبستگى شما به مواهب زودگذر دنیا است و یک نوع تربیت و آزمون براى شما است)».سپس امام(ع) افزود: «ما کسانى هستیم که هرگز، به خاطر آنچه از دست داده ایم غمگین نخواهیم شد، و به خاطر آنچه در دست داریم خوشحال نیستیم (همه را زودگذر مى دانیم و چشم به لطف و عنایت خدا بسته ایم)».(تفسیرعلى بن ابراهیم ج ۴، صفحه ۵۸۰)در حدیث دیگرى از امام صادق(ع)آمده است: هنگامى که از حضرتش، تفسیر آیه فوق را خواستند فرمود: «مى دانید على(ع) و اهل بیتش بعد از او گرفتار مصائبى شدند، آیا به خاطر اعمالشان بود؟ در حالى که آنها اهل بیت طهارتند، و معصوم از گناه، سپس افزود:رسول خدا(ص) پیوسته توبه مى کرد، و در هر شبانه روز صد بار استغفار مى نمود، بى آن که گناهى مرتکب شده باشد، خداوند، براى اولیاء و دوستانش مصائبى قرار مى دهد، تا به خاطر صبر در برابر آن از او پاداش گیرند بى آن که گناهى مرتکب شده باشند».(اصول کافى ج ۴، ص ۵۸۱)

۳ ـ گاه، مصائب، جنبه دست جمعى دارد، و محصول گناهان جمعى است،  همان گونه که در آیه ۴۱ سوره «روم» مى خوانیم: ظَهَرَ الْفِسادُ فِى الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ بِما کَسَبَتْ أَیْدِى النّاسِ لِیُذِیْقَهُمْ بَعْضَ الَّذِی عَمِلُوا لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ: «فساد در خشکى و دریا به خاطر اعمال مردم، آشکار شد، تا نتیجه بعضى از اعمالى را که انجام داده اند به آنها بچشاند، شاید باز گردند».روشن است این درباره جوامع انسانى است، که به خاطر اعمالشان گرفتار نابسامانى ها مى شوندو در آیه ۱۱ سوره «رعد» آمده است: إِنَّ اللّهَ لایُغَیِّرُ ما بِقَوْم حَتّى یُغَیِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ: «خداوند، سرنوشت هیچ جمعیتى را تغییر نمى دهد مگر این که خویشتن را تغییر دهند».و امثال این آیات، که گواهى مى دهد، در میان اعمال انسان و نظام تکوینى زندگى او ارتباط و پیوند نزدیکى وجود دارد، که اگر بر اصول فطرت و قوانین آفرینش گام بردارند، برکات الهى شامل حال آنها مى شود، و هر گاه فاسد شوند زندگى آنها به فساد مى گراید.(المیزان، ج ۱۸، ص ۶۱)

حدیث:

۱ ـ در یکى از خطبه هاى «نهج البلاغه» آمده است: هیچ ملتى از آغوش ناز و نعمت زندگى، گرفته نشد، مگر به واسطه گناهانى که انجام دادند، زیرا خداوند هرگز به بندگانش ستم روا نمى دارد، هرگاه مردم در موقع نزول بلاها و سلب نعمت ها با صدق نیت به پیشگاه خدا تضرع کنند، و با دل هاى پراشتیاق و آکنده از مهر خدا، از او درخواست جبران نمایند، مسلماً آنچه از دستشان رفته، به آنها باز مى گرداند و هر گونه مفسده اى را براى آنها اصلاح مى کند».(نهج البلاغه، خطبه ۱۷۸)

۲ ـ در «جامع الاخبار» حدیث دیگرى از امیرمؤمنان على(ع) نقل شده است که فرمود:«بلاها براى ظالم تأدیب است، و براى مؤمنان امتحان، و براى پیامبران درجه، و براى اولیاء کرامت و مقام است».(بحار الانوار، ج ۸۱، ص ۱۹۸)

۳- در حدیث دیگرى در «اصول کافى» از امام صادق(ع) آمده است که فرمود: «هنگامى که انسان گناهش افزون شود و اعمالى که آن را جبران کند نداشته باشد، خداوند او را گرفتار اندوه مى کند، تا گناهانش را تلافى کند».(اصول کافى، ج دوم کتاب الایمان و الکفر)

۴- عن الباقر(ع):امام باقر (ع)فرمودند:گاهی مردی گناهی می‌کند و موجب می‌شود روزی از او گرفته شود.(الکافی، ج۲، ص۲۷۰)

۶- عن الصّادق (ع):امام صادق(ع)فرمودند:از گناهان دوری کنید تا بر طول عمر شما افزوده شود.(بحارالأنوار، ج۶۹، ص۱۹)

۷- امام جعفرصادق(ع) در کلامی گهربار می فرماید: ممکن است برای بنده ای در نزد خدا درجه و رتبه ای باشد که از طریق عملش به آن درجه نمی رسد، پس خداوند او را به بلا و مصیبتی در بدن و یا مال و یا مصیبت فرزند مبتلا می سازد تا اگر صبر و تحمل نماید خداوند او را به آن درجه برساند». (بحارالانوار ، ج۶۸، ص۹۴)

داستان:

۱-در روایت است که امام محمد باقر(ع) نقل می فرماید: «دو فرشته از آسمان به زمین فرود آمدند، در بین هوا به هم رسیدند، یکی از آنها به دیگری گفت: برای چه فرود می آیی؟گفت: خداوند عزّوجل مرا به طرف دریای اهل ایل فرستاده، تا ماهی ای را صید نموده و به یکی از ستمکاران برسانم، چه آنکه وی از خداوند متعال ماهی این دریا را تقاضا و درخواست نموده است. از اینرو حق جلّ و اعلی مرا مأمور ساخته، نزد صیّادی که ماهیهای آن دریا را صید می کند رفته، و او را به صید ماهی دریای مزبور ترغیب کنم تا بدین ترتیب، حق عزّوجلّ آن ستمکار و کافر را به منتهای آرزویش برساند.سپس او به رفیقش گفت: تو برای چه فرستاده شدی؟گفت: خداوند عزّوجل مرا برای امری عجیب تر از آنچه ترا به آن مبعوث نموده فرستاده است. من مامورم به سراغ بنده مؤمنش که روزه دار و قائم اللیل است و دعاء و روزه اش در آسمان معروف و مشهور می باشد، بروم و ظرف غذایی را که وی پخته و برای افطارش آماده کرده واژگون نمایم تا بدین وسیله، آزمایش نهایی ایمان او صورت گرفته باشد».(علل الشرائع، ج۲، ص۴۶۵)

۲-مرحوم علامه امینی می‌فرمود: در یک شب جمعه، زائر حرم حضرت امیرالمؤمنین(ع) و مشغول زیارت و دعا بودم، از خدا می‌خواستم به خاطر حضرت امیر(ع) کتاب «درالسمطین» را که در آن زمان کمیاب بود و در تکمیل مباحث کتاب الغدیر به آن نیاز داشتم، برای من مهیا کند.در این هنگام، یک عرب ساده و بی آلایش برای زیارت حضرت مشرف شد و از حضرت می‌خواست که حاجت او را برآورده کند و گاوش را که مریض بود شفا دهد، یک هفته گذشت ولی کتاب را پیدا نکردم؛ بعد از آن، دوباره برای زیارت مشرف شدم، از حسن اتفاق در وقتی‌که مشغول زیارت بودم، دیدم همان مرد به حرم مشرف شد و از حضرت تشکر کرد که حاجت او را برآورده کرده است. وقتی من کلام آن مرد را شنیدم، محزون شدم، چون دیدم امام، حاجت او را برآورده کرده، ولی حاجت مرا برآورده نکرده است.خطاب به حضرت(ع) عرضه داشتم: جواب این مرد را دادی و حاجتش را برآورده کردی! اما من مدتی است به خدا متوسل می‌شوم و شما را شفیع قرار می‌دهم که آن کتاب را برای من مهیا کنید ولی آن کتاب مهیا نشده، آیا من کتاب را برای خودم می‌خواهم، یا به خاطر کتاب شما؟آنگاه گریه برایم مستولی شد و با حالت ناراحتی از حرم بیرون آمدم، آن شب از ناراحتی چیزی نخوردم و خوابیدم، در عالم خواب دیدم که مشرف به خدمت حضرت امیر(ع) شده‌ام و حضرت در آن حال، به من فرمود: آن مرد، ضعیف الایمان بود و نمی‌توانست صبر کند ولی تو باید صبر داشته باشی.از خواب بیدار شدم، صبح سر سفره بودم که در زده شد، در را باز کردم، دیدم همسایه‌ای که شغلش بنایی بود، داخل شد و سلام کرد و گفت: من خانه جدیدی خریده‌ام که بزرگ‌تر از این خانه است، بیشتر اثاث خانه را به آنجا منتقل کرده‌ام و این کتاب را در گوشه آن خانه پیدا کردم، خانمم گفت: این کتاب به درد تو نمی‌خورد، آن را به شیخ عبدالحسین امینی هدیه کن، شاید او استفاده کند.من کتاب را گرفتم، غبارش را پاک کردم و دیدم همان کتاب خطی «در السمطین» است که دنبالش بودم. در این هنگام، بر این نعمت، سجده شکر کردم.

پوستر:

صوت: