جلسه درس تفسیر قرآن آیت‌الله «محمدی ری‌شهری» پنج‌شنبه هر هفته پس از فریضه نماز مغرب و عشا در مصلای بزرگ ری برگزار می‌شود که در جلسه هفته گذشته( ۲ بهمن ماه ۱۳۹۳)، این مفسر قرآن کریم به تفسیر آخرین آیه سوره مبارکه «حمد» و بررسی ویژگی‌های گمراهان از نظر قرآن پرداخت که بخشی از آن در ادامه می‌آید:
چند جلسه در تبیین و تفسیر جمله نورانی «غیرالمَغضُوبِ عَلَیهِمْ» مطالبی تقدیم می‌شود. در این جمله ما از خداوند منان می‌خواهیم که ما را در زندگی در راه کسانی که مورد غضب او قرار گرفتند، قرار ندهد بلکه توفیق حرکت در راه کسانی را که نعمت یافته‌اند به ما عطا کند. اما چه کسانی مورد خشم خدا بودند یا هستند و ما چه کنیم مثل آنها نباشیم.
اقوامی که مورد غضب الهی قرار گرفتند/ برجسته‌ترین مصداق «المَغضُوبِ عَلَیهِمْ» در قرآن
در قرآن از سه طایفه یاد شده که مورد خشم قرار گرفته‌اند؛ قوم‌های عاد، فرعون و بنی‌اسرائیل. در جلسات قبل ویژگی و سرنوشت قوم عاد و فرعون را به طور مختصر بیان کردیم اما برجسته‌ترین مصداق «المَغضُوبِ عَلَیهِمْ» در قرآن قوم یهود است. تصور نکنیم صهیونیست‌ها استثنا هستند؛ این قوم از ابتدا مشکلاتی به وجود آوردند به طوری که خداوند در قرآن می‌فرماید: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَکُونُوا کَالَّذِینَ آذَوْا مُوسَى»(احزاب/ ۶۹) مثل آنهایی که موسی(ع) را اذیت کردند، نباشید.
یکی از جاهایی که قرآن یهود را به عنوان «المَغضُوبِ عَلَیهِمْ» معرفی کرده آیاتی از سوره مبارکه «اعراف» است که می‌فرماید: «إِنَّ الَّذِینَ اتَّخَذُواْ الْعِجْلَ سَیَنَالُهُمْ غَضَبٌ مِّن رَّبِّهِمْ وَذِلَّهٌ فِی الْحَیاهِ الدُّنْیَا وَکَذَلِکَ نَجْزِی الْمُفْتَرِینَ؛ آنها که گوساله را (معبود خود) انتخاب کردند به زودی خشم پروردگار و ذلت در زندگی دنیا به آنها میرسد، و اینچنین کسانی را که (بر خدا) افترا میبندند کیفر می‌دهیم» (اعراف/ ۱۵۲)
بنی‌اسرائیل قبل از اینکه به حضرت موسی(ع) ایمان بیاوردند دیده بودند که مردم گاوپرست بودند بعد حضرت موسی(ع) آنها را به پرستش خدا دعوت کرد و آنها ایمان آوردند. پس از درگیری با فرعونیان و نجات از رود نیل آنها تازه این معجزه را دیده بودند که خداوند به اذن حضرت موسی(ع) رود نیل را شکافت تا آنها عبور کردند و وقتی فرعونیان آمدند رود نیل به هم پیوست و آنها غرق شدند.
پس از رهایی و نجاب، وقتی معجزه را دیدند چشمشان به قومی افتاد که بت‌پرست بودند. گفتند ما چنین خدایی می‌خواهیم که قابل دیدن باشند؛ حضرت موسی(ع) گفت: شما انسان‌های جاهلی هستید.
عوامل انحراف جامعه از دیدگاه قرآن
قرآن کریم مکرر قوم یهود را مورد غضب الهی معرفی کرده است. از این داستان چند درس می‌توان گرفت. یکی از آنها این است که عوامل انحراف جامعه چیست که موجب غضب الهی می‌شود؟ یکی فقدان رهبری است. در مدت کوتاهی که حضرت موسی(ع) نبود دشمنان سوء استفاده کردند و باعث انحراف جامعه شدند.
نکته دوم سوء استفاده از هنر است که می‌تواند جامعه را منحرف کرده و مورد غضب الهی قرار دهد. سامری از هنر مجسمه سازی استفاده کرد و مردم را فریب داد.
سومین نکته جهل و چهارم تقلید کورکورانه است. یکی از عوامل انحراف الگوگیری کورکورانه است که این به بصیرت برمی‌گردد.
پیامبر(ص) می‌فرمایند: «یا دانشمند باش یا دانشجو ولی تقلید کورکورانه نکن». بی‌بصیرتی و تقلیدکورکورانه افراد را مورد غضب الهی قرار می‌دهد.
خداوند در جایی دیگر از قرآن بنی‌اسرائیل را به عنوان «مغضوب علیهم» معرفی کرده است و می‌فرمایند: «وَإِذْ قُلْتُمْ یَا مُوسَى لَن نَّصْبِرَ عَلَىَ طَعَامٍ وَاحِدٍ فَادْعُ لَنَا رَبَّکَ یُخْرِجْ لَنَا مِمَّا تُنبِتُ الأَرْضُ مِن بَقْلِهَا وَقِثَّآئِهَا وَفُومِهَا وَعَدَسِهَا وَبَصَلِهَا قَالَ أَتَسْتَبْدِلُونَ الَّذِی هُوَ أَدْنَى بِالَّذِی هُوَ خَیْرٌ اهْبِطُواْ مِصْرًا فَإِنَّ لَکُم مَّا سَأَلْتُمْ وَضُرِبَتْ عَلَیْهِمُ الذِّلَّهُ وَالْمَسْکَنَهُ وَبَآؤُوْاْ بِغَضَبٍ مِّنَ اللَّهِ ذَلِکَ بِأَنَّهُمْ کَانُواْ یَکْفُرُونَ بِآیَاتِ اللَّهِ وَیَقْتُلُونَ النَّبِیِّینَ بِغَیْرِ الْحَقِّ ذَلِکَ بِمَا عَصَواْ وَّکَانُواْ یَعْتَدُونَ؛ و چون گفتید اى موسى هرگز بر یک [نوع] خوراک تاب نیاوریم از خداى خود براى ما بخواه تا از آنچه زمین مىرویاند از [قبیل] سبزى و خیار و سیر و عدس و پیاز براى ما برویاند [موسى] گفت آیا به جاى چیز بهتر خواهان چیز پستترید پس به شهر فرود آیید که آنچه را خواستهاید براى شما [در آنجا مهیا]ست و [داغ] خوارى و نادارى بر [پیشانى] آنان زده شد و به خشم خدا گرفتار آمدند چرا که آنان به نشانههاى خدا کفر ورزیده بودند و پیامبران را بناحق مىکشتند این از آن روى بود که سرکشى نموده و از حد درگذرانیده بودند» (بقره/ ۶۱)
یکی از نعمت‌هایی که خداوند به بنی‌اسرائیل داد رایگان بودن غذا بود. آنها دو نوع غذا یعنی «من و سلوی» داشتند. مدتی که این را می‌خوردند شروع به ایرادگیری کردند و به موسی(ع) گفتند: ما این غذاها را نمی‌خواهیم؛ به خدایت بگو ما غذاهای زمینی می‌خواهیم.
شکم‌پرستی یکی از مصادیق رفاهطلبی است/شکم‌پرستی زمینه‌ساز کفر
یکی از درس‌هایی که از این آیه می‌گیریم خطر شکم‌پرستی است که زمینه‌ساز کفر و سقوط انسان است. شکم‌پرستان و کسانی که جلوی شکم خود را نمی‌گیرند به حرام و کفر کشیده می‌شوند.
یکی دیگر از درس‌های این آیه رفاه طلبی است که خود شکم‌پرستی هم یکی از مصادیق رفاهطلبی تلقی می‌شود.
سومین عامل و زمینه‌ساز کفر بی‌ادبی است. در روایاتی از امام علی(ع) داریم: «فرد بی‌ادب زمینه انواع آلودگی‌ها را دارد». کسی که ادبش کم باشد گناهانش زیاد می‌شود.
نکته دیگر قانع نبودن است. خداوند روزی حلال به قوم حضرت موسی(ع) داده بود اما قناعت نکردند. در روایتی از رسول اکرم(ص) داریم: «مسلمان خوبامت من قانع است و بدترین امت من کسانی هستند که حرص می‌زنند».
در روایتی داریم که از امام علی(ع) سؤال کردند: قرآن می‌‌گویند اگر کسی ایمان بیاورد و عمل صالح انجام دهد زندگی خوب به او می‌دهیم؛ زندگی خوب و طیبه به چه معناست؟ امام علی(ع) فرمودند: زندگی خوب زندگی توأم با قناعت است.
انسان‌های حریص هر چقدر هم داشته باشند باز هم حرص می‌زنند که بیشتر داشته باشند و در نتیجه آسایش ندارند.
خداوند ان‌شاالله به ما توفیق دهد در زنذدگی مسیر کسانی را انتخاب کنیم که مورد نعمت الهی قرار گرفتند.
