حضرت علی (علیه السلام):
«دَاوُوا الْغَضَبَ بِالصََّمْتِ وَ الشَّهْوَهَ بِالْعَقْلِ.»
خشم را با سکوت درمان کنید و خواهشهای نفس را با خرد.
(عیون الحکم و المواعظ ص۲۵۰)
در زمان خلافت ابوبکر، وقتی دو نفر از یهودیان نزد ابوبکر آمدند و او از جواب دادن بازماند آنها نزد حضرت علی (علیه السلام) آمده و از ایشان سوالاتی را پرسیدند یکی از سوال ها این بود که آفتاب از کجا برمی آید؟ امیر المومنین (علیه السلام) در جواب آن دو یهودی فرمود:«از میان دو شاخ شیطان.»
شرح
دو شاخ شیطان دو قوه غضب و شهوت است که در مزاج هر انسانى وسیله نفوذ و تأثیر وسوسههاى شیطان می باشند، همه خلافهاى انسان نسبت به دستورات عقل و شرع به واسطه شهوت یا غضب است و بلکه کلیه تعدیات و فشارى که در عالم به وجود مىآید گو اینکه گناه هم شمرده نشود از اثر این دو قوه است؛ شهوت در طبع خود گرم و حرارت خیز است و غضب در طبع و اثر خود سرد و برودت انگیز و این دو نمایش از نظر اخلاق انسان و سایر جانداران شهوت و غضب تعبیر می شوند و نظر به کلى عالم عناصر گرمى و سردى تعبیر می شوند و چون مورد تطبیق را کلیه ماده اعتبار کنیم و از نظر عام فضا که اساس گردش سیارات و کواکب است بسنجیم همان قوه جاذبیه و دافعیه عامه است که مطابق نظر دانشمند معروف نیوتن اساس انتظام و حرکت منظومههاى شمسى است قوه جاذبیه از حرارت مرکزى شمس پیدا مىشود و قوه دافعیه در اثر سردى سیارات است که آنها را به صورت صخره بىنور و سنگینى درآورده است.
مطلع آفتاب بر هر افقى تطبیق مىشود و همیشه آفتاب نسبت به یک افقى در حال طلوع است و نسبت به افق برابر آن در حال غروب و این طلوع و غروب از نظر منشأ آن توسط دو قوه جاذبیه عامه و دافعیه عامه پدید مىشود و از نظر تأثیر آن در موجودات مادیه مبدأ پیدایش گرمى و سردى پى درهم است که اساس نمو و ترقى موجودات مادیه است و چون این گرمى و سردى در مزاج حیوانى ترکیب شود اخلاط اربعه پدید آید که خون و بلغم و صفراء و سوداء نامیده شده است و همه اعضاء بدن انسان از این چهار ماده آفریده شده است و تأثیراتى که از احساسات انسان در خون منعکس مىشود منشأ شهوت و غضب است و این تأثرات از تماس و ارتباط با موجودات مادیه پدیدار مىشود که در اثر گرمى و سردى پدید می شوند و از نظر انعکاس آن در مزاج انسان و سائر حیوانات شهوت و غضب نامیده می شوند بنا بر این تعبیر حدیث از مطلع آفتاب به اینکه در میان دو شاخ شیطانست بسیار تعبیر جامع و دقیقى است که همه این مراحل را در نظر دارد و چون توجه او به خصوص جنبه اخلاقى تعلق گرفته این تعبیر را روى اساس شهوت و غضب برده است که محصول همه مراحل و نتیجه جامعه عالم ماده است در وجود انسان از راه شهوت و غضب در همه مفاسد واقع مىشود و در تحت نفوذ شیطان که رمز هر ضلالت و گمراهى و فساد و هرزهگى است واقع مىشود از آن به دو شاخ شیطان تعبیر شده است. و مقصود از عین حامیه. چشمهسار گرم که مغرب آفتاب تشخیص داده شده است نسبت به هر افقى همان طبقه هواى بخارى است که در سطح دریا یا صحرا نسبت به هر افقى محل غروب آفتاب محسوب مىشود و به واسطه انکسار شعاع دیده در آن قرص آفتاب بزرگتر نموده مىشود و در اثر تراکم بخار افقى تیره نمایش می کند که دیگر خیرگى در دیده پدید نمی شود از اشعه خورشید که در سایر ساعات روز پدید مىشود.
منبع: کتاب خصال شیخ صدوق (ره) ترجمه کمره ای
