حجت‌الاسلام«محمد شیخ‌الاسلامی» رئیس دفتر تبلیغات اسلامی نمایندگی استان تهران: جریان زندگی در عناصر مختلف طبیعت جاری است و انسان جزیی از این مجموعه است، بنابراین بهره‌گیری از مواهب الهی باید بسیار حساب شده و دقیق و به گونه‌ای باشد که به محیط زیست آسیبی نرساند. پس هر نوع استفاده نامطلوب و غیر معقول از مواهب خدادادی، به نوعی بی‌تقوایی و موجب محرومیت مردم در زمان حال و به ویژه در نسل‌های آینده خواهد شد.

یکی از مهم‌ترین عناصر طبیعت آب به شمار می‌رود که در زندگی موجودات هستی از اهمیت بسیاری برخوردار است و خداوند نیز در قرآن آن را به عنوان عنصر اصلی همه اجزای خلقت به ویژه موجودات زنده برشمرده است، به طوری که در آیه ۴۵ سوره مبارکه «نور» می‌فرماید: «وَ اللَهُ خَلَقَ کُلَ دَابَهٍ مِنْ ماء؛ و خداست که هر جنبنده اى را [ابتدا] از آب آفرید» یا در آیه ۳۰ سوره مبارکه «انبیاء» آورده است: «وَ جَعَلْنا مِنَ الْماءِ کُلَ شَی ءٍ حَیٍ؛ هر چیز زنده‏اى را از آب پدید آوردیم».

همچنین، خداوند در آیه ۲۴ سوره مبارکه «روم» که می‌فرماید: «یُنَزِلُ مِنَ السَماءِ ماءً فَیُحْیی بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها؛ و از آسمان به تدریج آبى فرو مى‌فرستد که به وسیله آن، زمین را پس از مرگش زنده مى‌گرداند»، آب را مایه حیات زمین عنوان می‌کند خداوند در آیه ۱۸ سوره مبارکه مؤمنون می‌فرماید: «وَ أَنزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً بِقَدَرٍ فَأَسْکَنَّاهُ فِی الْأَرْضِ وَ إِنَّا عَلَى ذَهَابٍ بِهِ لَقَادِرُونَ؛ و از آسمان آبى به اندازه [معین] فرود آوردیم و آن را در زمین جاى دادیم و ما براى از بین بردن آن مسلما تواناییم» و همچنین آیه ۴۸ سوره مبارکه فرقان می‌فرماید: «وَ هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ الرِّیَاحَ بُشْرًا بَیْنَ یَدَیْ رَحْمَتِهِ وَ أَنزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً طَهُورًا؛ و اوست آن کس که بادها را نویدى پیشاپیش رحمت‏خویش [=باران] فرستاد و از آسمان آبى پاک فرود آوردیم»، باران را به عنوان آب طهور و عاری از مواد زائد و نجاست معرفی کرده است.

در روایت پیشوایان دین، آب عامل پاکیزگی(حرانی، ص ۱۱۰)، روشنی‌بخش چشم(کلینی، ج ۶، ص ۳۸۶ ) و روزی انسان است، به طوری که در جلد هفدهم وسائل الشیعه در روایتی از امام ششم آمده است «مَنْ وَجَدَ ماءً وَ تُراباً ثُمَ افْتَقَرَ فَأبْعَدَهُ اللَه؛ هر کس آب و زمینی داشته باشد (و نکوشد و کشت نکند) و فقیر و نیازمند شود، از رحمت خدا دور می‌ماند». همچنین دعاهایی برای طلب باران و استفاده از آن در هنگام وضو نقل شده که نشان دهنده ارزش و تأثیر معنوی آب است به طوری که در روایتی از پیامبر(ص) آمده است: «اِنَّ الغَضَبَ مِنَ الشَّیطانِ وَاِنَّ الشَّیطانَ خُلِقَ مِنَ النّارِ وَاِنَّما تُطفَأُ النّارُ بِالماءِ فَاِذا غَضِبَ اَحَدُکُم فَلیَتَوَضَّ؛ خشم از شیطان و شیطان از آتش آفریده شده است و آتش با آب خاموش مى شود، پس هرگاه یکى از شما به خشم آمد، وضو بگیرد»؛ این روایت نشان‌دهنده اهمیت و جایگاه آب در اسلام است.

در دعای ۱۹ صحیفه سجادیه، از امام سجاد(ع) نیز دعایی برای گذر از خشکسالی و کمی باران نقل شده که بسیار پر محتوا و عمیق است. امام سجاد(ع) در  بخشی از این دعا فرموده‌اند: «اللَّهُمَّ اسْقِنَا الْغَیْثَ، وَ انْشُرْ عَلَیْنَا رَحْمَتَکَ بِغَیْثِکَ الْمُغْدِقِ مِنَ السَّحَابِ الْمُنْسَاقِ لِنَبَاتِ أَرْضِکَ الْمُونِقِ فِى جَمِیعِ الاْفَاقِ؛ خداوندا ما را به باران سیراب کن و رحمت خویش را بر ما بگستر، در همه جاى زمین براى گیاهان زیبا و خوش منظر ابرى بارنده روانه کن».

همچنین، حضرت امیرالمؤمنین علی(ع) نیز در خطبه ۱۵۴ نهج‌البلاغه می‌فرمایند: «… و کل نباتٍ لا غنی به عن الماء؛ هیچ نبات و رویشی بی‌نیاز از آب نیست»؛ آب، حیات آفرین و حیاتی است، تا جایی که در آینده در جهان سخن از جنگ آب‌هاست.

علاوه بر این، در شرایط خشکسالی نماز استسقا یعنی درخواست باران توسط عالمی پروا پیشه توصیه شده است. زیرا پایداری خشکسالی علاوه بر تحمیل فشارهای مختلف به مردم، موجب نابودی کشت و زرع و دامپروری می‌شود و جامعه بشری را گرفتار بحران و کمبود مواد غذایی می‌کند، بنابراین در نگهداری و درست مصرف کردن از این سرمایه الهی باید توجه شود تا خسران و نابودی گریبانگیر بشر نشود.

درکنار همه این واقعیات موجود در مورد آب و اثر زیستی‌اش در زندگی جسمانی انسان، باید به آب و تعریف ملکوتی و اثر آن در زیست معنوی انسان نیز توجه کرد. آب در روایات و همچنین کتاب «سرّ الصلاه» امام خمینی(ره) در سطوح اولیه به معنای دانش معرفی شده و در سطوح فراتر و گسترده‌تر اتمسفر زندگی معنوی انسان به «ولایت» معنا شده است و تمامی آن چه که در مورد آب و اثر طبیعی آن، لزوم حفظ این سرمایه حیات‌بخشی و حفظ احترام آن و حتی طلب باران و نماز استسقا وجود دارد در سطحی گسترده‌تر در مورد معنای ملکوتی آب نیز قابل توجه است.

پیشنهاد می‌‎کنم که یک بار آیات مربوط به «آب» و باران را با این نگرش بازخوانی کنیم…