[وَ أَنْفِقُوا مِنْ ما رَزَقْناکُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ یَأْتِیَ أَحَدَکُمُ الْمَوْتُ فَیَقُولَ رَبِّ لَوْ لا أَخَّرْتَنی إِلى أَجَلٍ قَریبٍ فَأَصَّدَّقَ وَ أَکُنْ مِنَ الصَّالِحین] (منافقون/ ۱۰)
و آز آنچه به شما روزی دادیم، (در راه خدا) انفاق کنید، قبل از اینکه مرگ هریک از شما فرا رسد، (پشیمان شده) پس بگوید: پرودگارا! چرا مرگ مرا مدتی به تأخیر نیانداختی تا (در راه تو) انفاق کنم و صدقه بدهم و در زمره شایستگان قرار گیرم.
سبک زندگی اسلامی، عنوانی است که اخیراً بر سر زبانها افتاده و کلاسها، جلسه ها و منبرهایی با همین عنوان، در جامعه مرسوم و برپا می شود و کتابهای زیادی نیز در این زمینه به رشته تحریر درآمده است. در این نوشته برآنیم تا یکی از گوشه های زندگی دینی و اسلامی را بیان کنیم.
یکی از موارد روزمره زندگی مسلمانان بلکه نوع انسانها رسیدگی به همنوعان و نیازمندان است یکی از روایتهایی که با لحن توبیخ آمیزی از زبان معصومین در همین زمینه صادر شده روایت زیر است:
محمّد بن عجلان گوید: من نزد امام صادق (علیه السّلام) بودم که مردى وارد شد و سلام کرد.
امام (علیه السّلام) از او پرسید: برادرانت را در چه حالى ترک کردى؟ او [در پاسخ از برادران دینىاش] به خوبى یاد کرد و در ستایش آنها مبالغه نمود.
امام (علیه السّلام) به او فرمود: ثروتمندان آنها تا چه اندازه به عیادت تهیدستانشان مىروند و جویاى احوال آنها مىشوند؟ گفت: به ندرت.
حضرت فرمود: ارتباط مالى ثروتمندان آنها با تهیدستانشان چگونه است [آیا توانگران به تهیدستان از نظر مالى کمک مىکنند]؟ عرض کرد: شما از اخلاق و صفاتى یاد مىکنید که [اساسا] در بین ما نیست.
امام صادق (علیه السّلام) فرمود: پس آنها، چگونه مىپندارند که از شیعیان ما هستند؟۱
در این روایت امام (علیه السلام) شیعیان را توبیخ می کند از اینکه مدعی باشند که «ما شیعه هستیم» اما کاری به بینوایان و مساکین خود نداشته باشند و هیچ کمکی به آنها نکنند.
در آموزه های دینی ما اعم از آیات و روایات، تأکید زیادی بر رسیدگی به فقرا، بینوایان و نیازمندان شده است که روایت فوق یک نمونه از صدها روایت در این زمینه می باشد.
در سیره عملی معصومین (علیهم السلام) نیز این عمل نیک وجود داشته است. در شرح زندگانی ائمه (علیهم السلام) مشهور است که تعدادی از آنها دائماً به فقرا رسیدگی می کردند که از جمله آنها می توان حضرت علی، امام حسن، امام حسین و امام سجاد (علیهم السلام) را نام برد.
در شرح زندگانی امام سجاد (علیه السلام) نقل است که حضرت در شب تاریک از خانه خارج می شد در حالیکه مشکی بر دوش داشت که پر از کیسه های درهم و دینار بود همچنین، گاهی اوقات غذا یا هیزم بر دوش خود حمل می کرد تا در خانه فقرا می رسید وقتی در می زد و صاحبخانه بیرون می آمد، امام (علیه السلام) صورت خود را می پوشاند تا اینکه صاحبخانه او را نشناسد؛ این کارها ادامه داشت تا اینکه حضرت به شهادت رسید. پس از شهادتش فهمیدند که ایشان بود که شبانه و مخفیانه به در خانه فقرا می آمد؛ موقع غسل و کفن امام (علیه السلام) روی دوش حضرت لکه های سیاهی دیده شد علت آن را جویا شدند و فهمیدند که آثار کیسه، مشک و … است که حضرت بر دوش خود حمل می کرده و به در خانه فقرا می رسانده است.۲ این کار سیره دائمی امام (علیه السلام) بود تا زمانیکه از دنیا رحلت فرمودند.
حکایت کمک امیر المومنین (علیه السلام) به بیوه زن و فرزندان یتیمش نیز مشهور است و کمتر کسی است که آن را نخوانده یا نشنیده باشد.
البته هر یک از ائمه تا جایی که مقدور بود به درماندگان و نیازمندان کمک می کردند؛ اما ائمه ای مثل امام موسی بن جعفر، امام هادی و امام حسن عسکری و … (علیهم السلام) مدت زیادی از عمر مبارک خویش را در زندان و یا پادگان نظامی حاکمان ظلم و جور به سر برده اند لذا فرصت چندانی برای رسیدگی به فقرا و مستمندان را نداشته اند؛ داستان شخص خیار فروش و پرسش سوال از امام صادق (علیه السلام) ۳ یکی از مواردی است که نشان می دهد، بعضی از اهل بیت (علیهم السلام) در خفقان شدیدی به سر می برده اند به طوری که مجال کمک به دیگران برایشان مهیا نمی شد.
امروزه نیز افراد زیادی در جامعه ما و در همسایگی ما وجود دارند که در فقر و تنگ دستی شدیدی به سر می برند و همیشه چشم به راه کمک های نیکوکاران و نوع دوستان هستند.
چه خوب است که یک شخص مسلمان چشم خود را باز کند و در گوشه و کنار شهر و روستا و محل زندگی خود نگاهی بیاندازد شاید بتواند دست نیازمندی را گرفته و توشه ای برای سفر خود فراهم سازد.
البته انفاق و رسیدگی به مستمندان بیشتر از آنکه توانایی مالی بخواهد قلب بزرگی می خواهد؛ و اینکه شخص منافع خود را کنار بگذارد و به فکر نیازمندان باشد.
ممکن است شخصی بگوید همین که من زندگی خود و خانواده ام را تأمین کنم به وظیفه دینی خود عمل کرده ام و کاری به دیگران ندارم؛ قطعاً این غلط است و با دستورت اسلام سازگاری ندارد. حضرت زهرا (سلام الله علیها) می فرماید: «الْجَارَ ثُمَ الدَّار» اول همسایه بعداً خانه۴.
همانگونه که پاداش انفاق در راه خدا، بهشت و نعمتهای بهشتی است جزای انفاق نکردن در راه خدا – برای کسی که توان آن را دارد – نیز جزای بد و دوزخ می باشد؛ این، اعتراف کسانی است که در آتش دوزخ می سوزند و به این گفته اقرار می کنند؛ خداوند تبارک و تعالی در آیات سی و هشتم تا چهل و چهارم سوره مبارکه مدثر چنین می فرماید: « کُلُّ نَفْسٍ بِما کَسَبَتْ رَهِینَهٌ * إِلاَّ أَصْحابَ الْیَمِینِ * فِی جَنَّاتٍ یَتَساءَلُونَ * عَنِ الْمُجْرِمِینَ * ما سَلَکَکُمْ فِی سَقَرَ * قالُوا لَمْ نَکُ مِنَ الْمُصَلِّینَ * وَ لَمْ نَکُ نُطْعِمُ الْمِسْکِینَ *» هر نفسی در گرو اعمال خودش است. مگر اصحاب یمین. (که) در باغها(ی بهشت هستند و) از مجرمین می پرسند چه چیزی شما را به دوزخ افکند؟ جواب می دهند: ما از نمازگزاران نبودیم و به مساکین (و نیازمندان)، طعام نمی دادیم.۵
پاورقی ها:
۱- (ابن بابویه، محمد بن على – صفات الشیعه صفحه ۳۳ حدیث سیزدهم / ترجمه توحیدى، ۱جلد، انتشارات زراره – تهران، چاپ: سوم، ۱۳۸۰ش.)
۲- مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، بحار الأنوارالجامعه لدرر أخبار الأئمه الأطهار (ط – بیروت)، ۱۱۱جلد، دار إحیاء التراث العربی – بیروت، چاپ: دوم، ۱۴۰۳ ق.
۳- مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، زندگانى حضرت امام جعفر صادق علیه السلام ( ترجمه جلد ۴۷ بحار الأنوار)، ۱جلد، اسلامیه – تهران، چاپ: دوم، ۱۳۹۸ ق.
۴- شیخ حر عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج۷، ص: ۱۱۳ مؤسسه آل البیت علیهم السلام چاپ: ۱۴۰۹ ق.
۵- مدثر (۷۴) آیات ۳۸ الی ۴۴
